Universi permban cdo gje perceptohet fizikisht, ne teresine e hapesires dhe kohes, dhe te gjitha format e materies dhe energjise. Fjala Universi eshte percaktuar si zakonisht dhe perfshin cdo gje. Megjithate, duke perdorur nje perkufizim alternativ, disa kozmologe kane spekuluar, se Universi perbehet nga zgjerimi i hapesires, dhe eshte vetem nje nga shume spekullimet, te cilat jane quajtur kolektivisht multiverse.
Vezhgimet e pjeseve te vjetra te gjithesise (te cilat jane shume larg) sugjerojne se Universi eshte qeverisur nga te njejtat ligje fizike dhe konstante ne te gjithe shtrirjen e madhe te tij dhe. Megjithate ne teori mund te kete shume Universe te krijuar dhe ndoshta secili me konstante te ndryshme fizike.
Ne historine e regjistruar, disa Kozmologe kane propozuar llogarine per vrojtimet e Universit. Astronomet e shekujve te kaluar kane propozour se Universi permban nje hapesire te pafund dhe ka ekzistuar perjetesisht. Me kalimin e shekujve, verejtjet e sakta dhe teorite e permiresuara cuan teorite ne modelin heliocentrik te Kopernikut dhe modelin Njutonian te Sistemit Diellor.
Permiresimet e metejshme ne astronomi kane cuar ne realizimin, qe Sistemin Diellor eshte krijuar ne nje galaktike e perbere nga miliona yje, i cili eshte Milky Way-Rruga e Qumeshtit, dhe se galaktikat e tjera ekzistojne jashte tij. Studimi i kujdesshem i shperndarjes se ketyre galaktikave dhe linjat e tyre spektrale kane cuar ne shume teori moderne.
Zbulimet dhe ndryshimet e sfondit kozmik te rrezatimit mikrovale, tregojne se Universi po zgjerohet dhe me sa duket kishte nje fillim. Sipas modelit mbizoterues shkencor rreth Universit, i njohur si Big Bang, Universi u zgjerua nga nje faze teper te nxehte, te dendur e quajtur Epoka Planck, ne te cilen u perqendrua energjia e Universit. Qe prej epokes Planck, Universi eshte zgjeruar ne formen e tanishme, ndoshta me nje periudhe te shkurter (me pak se 10-32 sekonda) e inflacionit kozmik.
Disa masa te pavarura eksperimentale mbeshtesin kete zgjerim teorik dhe, ne pergjithesi, teorine e Big Bangut. Vezhgimet e fundit tregojne se ky zgjerim eshte pershpejtuar per shkak te energjise se erret, dhe se shumica e lendes ne Univers mund te jete ne nje forme, qe nuk mund te zbulohet nga instrumentet e pranishme.
Interpretime aktuale nga vezhgimet astronomike tregojne se mosha e Universit eshte 13,73 miliard vjet, dhe se diametri i Universit eshte i dukshem te pakten 93000000000 vjet drite. Sipas relativitetit te pergjithshem, hapesira mund te zgjerohet me shpejt se shpejtesia e drites, edhe pse ne mund te shikojme vetem nje pjese te vogel te Universit per shkak te kufizimit te imponuar nga shpejtesia e drites. Realiteti dhe Fizika tregojne qe Universi eshte percaktuar si cdo gje qe ekziston, ka ekzistuar, dhe do te ekzistoje. Sipas ketij perkufizimi dhe te kuptuarit tone te pranishem, Universi perbehet nga tre elemente : hapesire, kohe dhe energji. Te tre elementet e Universit korrespondojne me perafersi me idete e shkencetareve.
Nje teori e thjeshte eshte nje grup i flluskave te sapunit, ne te cilen vezhguesit qe jetojne ne nje flluske sapuni nuk mund te nderveprojne me ata qe jane ne flluskat tjera te sapunit. Sipas nje terminologjie te perbashket, secila nga flluskat e sapunit perbejne pjesen e hapesires qe eshte lene te kuptohet si Universi.
Mbledhja e te gjitha ketyre teorive eshte e quajtur multiverse. Ne parim Universet tjera mund te kene dimensione te ndryshme te hapesires kohes dhe energjise, edhe pse mundesite jane aktualisht spekulative. Sipas teorive te pergjithshme, disa rajone te hapesires nuk mund te pershkojne dhe vet Universin, per shkak te pafundesise se shpejtesise se drites dhe zgjerimin e vazhdueshem te hapesires.
Per shembull, mesazhet radioskopike te derguara nga Toka nuk do te arrinin kurre ne disa rajone te hapesires edhe sikur Universi te jetonte gjithmone. Theksojme se ato rajone te largeta te hapesires jane pjese e realitetit sa me shume qe ne i perkushtohemi, por ne nuk mund te pershkojme te gjithe thellesine e hapesires.
Te thuash te drejten, Universi i dukshem varet nga vendndodhja e vezhguesit. Megjithate edhe udhetimi me i shpejte nuk mund te jete ne gjendje per te pershkuar te gjithe pjesen e hapesires. Ne menyre tipike, universi i dukshem shihet nga pika jone e favorshme ne Milky Way Galaxy= Rruga e Qumeshtit.
Universi i dukshem, mosha e struktures , dhe bolleku i elementeve kimike eshte shume i madh dhe ndoshta i pafund , pavarsisht qe tani ne e dime qe hapesira e Universit eshte rreth 93000000000 vjet drite. Diametri i nje Galaktike tipike eshte vetem 30.000 vjet-drite, dhe distanca midis dy galaktikave fqinje eshte vetem 3.000.000 vjet drite. Galaktika jone Milky Way=Rruga Qumeshtit eshte rreth 100.000 vjet drite ne diameter.
Galaktika me e afert me tonen eshte Andromeda, e vendosur afersisht 2.500.000 vjet drite larg. Ne Univers ka me shume se 100.000.000.000 Galaktika. Galaktikat tipike shkojne nga ato te vogla me me pak se 10.000.000 yje deri ne gjigandet me 1.000.000.000.000 trilion yje.
Etimologji, Sinonimet dhe Percaktimet
Fjala Univers rrjedh nga fjala e vjeter Franceze Univers, e cila ne kthim rrjedh nga fjala Latine Universum. Fjala Latine ishte perdorur nga Cicero dhe me vone ne latinisht. Fjala Latine rrjedh nga Unvorsum qe do te thote tkurrje poetike, fillimisht e perdorur nga Lucretius ne Librin IV (Paragrafi 262) e De rerum natura (Mbi natyren e gjerave) - i cili lidh un, uni forme te kombinuar e 'unus, ose "nje me vorsum. Lucretius perdori fjalen ne kuptimin, çdo gje e mbeshtjelle ne nje, dhe, çdo gje qe bashkohet ne nje.
Nje interpretim alternativ i unvorsum eshte "gjithçka rrotullohet si nje" ose "gjithçka rrotullohet nga nje". Ne kete kuptim, ajo mund te konsiderohet nje perkthim e fjales greke per universin, περιφορά. Kjo fjale greke i referohet modelit te hershem grek per Universin. Sipas Aristotelit rrotullimi i sferes se jashtme ishte pergjegjes per levizjet dhe ndryshimin e çdo gjeje brenda. Kjo ishte e natyrshme per greket te cilet supozuan se Toka ishte e palevizshme dhe se qiejt qarkullonin rreth Tokes.
Termi me i zakonshem per universin, ne mesin e filozofeve te lashte grek ishte τὸ πᾶν (Te gjitha), e definuar si e gjithe materia (τὸ ὅλον) dhe e gjithe hapesira (τὸ κενόν). Snonime te tjera per universin ne mesin e filozofeve te lashte grek perfshinin κόσμος (do te thote ne bote, kozmologji) dhe φύσις (kuptimi i natyres, nga e cila rrjedh fjala fizike). [Sinonime te njejta jane gjetur edhe ne autoret Latine, (totum Mundus, natura), dhe vazhduan te mbijetojne edhe ne gjuhet moderne, si p.sh, fjalet gjermane Das, Weltall, dhe Natur. Sinonime te njejta jane gjetur edhe ne gjuhen angleze, te tilla si everything (çdo gje), kozmos (kozmologji), The world (bota), dhe Nature (natyra).
Përcaktimi i Gjerë, Realiteti dhe Probabiliteti
Përkufizimi më i gjerë i universit mund të gjenden në Naturae De Divisione nga filozofi mesjetare dhe teologu Johannes Scotus Eriugena. Koha nuk është konsideruar në përkufizimin e Eriugena-s, pra, përkufizimi i tij përfshin çdo gjë që ekziston, ka ekzistuar dhe do të ekzistojë, si dhe çdo gjë që nuk ekziston, nuk ka ekzistuar dhe kurrë nuk do të ekzistojë.
Ky përkufizim nuk u miratua nga shumica e filozofëve te vonë, por diçka jo krejtësisht e ndryshme u rishfaq në fizikën kuantike. Natyrisht, një eksperiment mund të ketë vetëm një rezultat, dhe vetëm një i tille është bërë real, përmes procesit misterioz te matjes kuantike, e njohur edhe si rënia e funksionit valor. Në këtë kuptim të mirë-përcaktuar matematike, edhe ajo që nuk ekziston mund të ndikojë në atë që ekziston.
Kuptimi si Realitet
Zakonisht, universi është përcaktuar si çdo gjë që ekziston, ka ekzistuar, dhe do të ekzistojnë. Sipas këtij përcaktimi dhe të kuptuarit tonë të tanishëm, universi përbëhet nga tre elemente: hapësirë dhe kohë, të njohur së bashku si space-time apo vakum, kurse energjia ose sic njifet ndryshe matter eshte elementi i trete i cili ka nje lidhje te forte me hapesiren dhe kohen. Të tre elementet e universit (hapësirë-kohë, ceshtja-energjisë, dhe ligj-fizikes) korrespondojnë afërsisht me idetë e Aristotelit.
Në librin e tij Fizika (Φυσικῆς), Aristoteli ndau (τὸ πᾶν - çdo gjë) në tre elemente afërsisht të ngjashem me: Ceshtja e Energjise/Matter (gjëja të cilën është bërë universi), forma (marrëveshje çështja e energjise në hapësirë), dhe ndryshimi (si eshte krijuar ceshtja energjise, shkatërrimi ose ndryshimi në pronat e saj). Filozofet e vone, të tillë si Lucretius, Averroes, Avicena dhe Baruch Spinoza ndryshuan këto ndarje, për shembull, Averroes dhe Spinoza dalloji naturans natura (parimet aktive të funksionimit te universit) nga naturata natura, elementet pasive.
